Mε ή χωρίς γλουτένη;

Ο αποκλεισμός της γλουτένης αποτελεί τη μόνη επιλογή για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη που πάσχουν από κοιλιοκάκη, μια αυτοάνοση νόσο όπου το σώμα παρουσιάζει ανοσολογική αντίδραση στην κατανάλωση γλουτένης.

Με την πάροδο του χρόνου αυτή η αντίδραση προκαλεί φλεγμονή που καταστρέφει τα τοιχώματα του λεπτού εντέρου ενώ μειώνει και την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών.

Η βλάβη μπορεί να προκαλέσει στη συνέχεια απώλεια βάρους, φούσκωμα και διάρροια, ενώ μπορεί η απαραίτητη θρέψη στα υπόλοιπα όργανα του σώματος να είναι κάτω από το επίπεδο που χρειάζονται.

Δεν υπάρχει θεραπεία για την κοιλιοκάκη, όμως η διατροφή ελεύθερη γλουτένης μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των συμπτωμάτων και στην επούλωση του λεπτού εντέρου.

Η γλουτένη περιέχεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη.

Η τάση για προϊόντα χωρίς γλουτένη

Αν και οι περιπτώσεις κοιλιοκάκης αυξάνονται, παρουσιάζεται σήμερα μια δυσανάλογα υψηλή ανάπτυξη των προϊόντων χωρίς γλουτένη.

Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα καταναλωτών “Non-Celiacs Drive Gluten-free Market Growth”, τα προϊόντα χωρίς γλουτένη αγοράζονται κατά κανόνα από ανθρώπους που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη.

Σε έρευνα στις ΗΠΑ το 35% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν είχε συγκεκριμένο λόγο για την αγορά τους, το 26% τα αγόρασε επειδή θεωρούσε πως είναι μια πιο υγιεινή επιλογή, 19% επειδή θεωρούσε πως βοηθά στην υγεία του γαστρεντερικού, 10% επειδή κάποιος στην οικογένεια είχε δυσανεξία στην γλουτένη και μόνο 8% επειδή είχαν οι ίδιοι τη δυσανεξία.

Σε άλλη έρευνα, σε 30.000 ανήλικες σε 60 χώρες (“We Are What We Eat”, Ιανουάριος 2015) 21% των ερωτηθέντων απάντησαν πως η ιδιότητα «χωρίς γλουτένη» επηρεάζει τις αγορές τους στα τρόφιμα. Το 37% των ερωτηθέντων κάτω των 20 ετών, το 31% εκείνων από 21 έως 34 ετών, το 22% εκείνων που είναι 50-64 ετών και το 12% των πάνω από 65 ετών δήλωσαν ότι θα πλήρωναν σημαντικά περισσότερα χρήματα για αυτά τα προϊόντα.

Την ίδια στιγμή, άλλη μελέτη δείχνει ότι, παρά την αυξανόμενη πεποίθηση (31% το 2013, 47% το 2015) ότι η ελεύθερη γλουτένης δίαιτα δεν στέκει επιστημονικά (fad diet), το 25% συνεχίζει να καταναλώνει προϊόντα χωρίς γλουτένη.

Είναι τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη μια υγιεινή επιλογή;

Για τους ανθρώπους χωρίς κοιλιοκάκη ή αλλεργία, δεν υπάρχουν δεδομένα που να υποστηρίζουν τα οφέλη στην υγεία από την κατανάλωση προϊόντων χωρίς γλουτένη.

Μάλιστα, αρκετές φορές τα προϊόντα αυτά περιέχουν περισσότερη ζάχαρη και λιπαρά από τα συμβατικά και έχει παρατηρηθεί αυξημένη πρόσληψη θερμίδων και λίπους σε ανθρώπους που ακολουθούν μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, ενώ αυτή μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε έλλειψη βιταμινών (όπως του συμπλέγματος Β), φυλλικού οξέος, σιδήρου, φυτικών ινών κ.ά.

Πέρα από την έλλειψη θρεπτικών συστατικών, εκείνοι που ακολουθούν δίαιτα ελεύθερη γλουτένης έχουν μεγαλύτερο ρίσκο να εκτεθούν σε τοξίνες όπως π.χ. αρσενικό που συναντάται σε μορφές ρυζιού, συστατικό που χρησιμοποιείται συχνά σε επεξεργασμένα τρόφιμα χωρίς γλουτένη.

Η παρακολούθηση από ένα διαιτολόγο, η μεγαλύτερη ποικιλία επιλογών τροφίμων, η επιλογή περισσότερων μη επεξεργασμένων τροφίμων και διάφοροι μέθοδοι μαγειρέματος μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της έκθεσης στο αρσενικό.

Επιπρόσθετα, ανάμεσα σε ανθρώπους με κοιλιοκάκη, η ποσότητα υδραργύρου είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη για εκείνους που ακολουθούν διατροφή χωρίς γλουτένη απ’ ότι για εκείνους που δεν έχουν περιορίσει την κατανάλωση γλουτένης. Δεν γνωρίζουμε ακόμα από πού προέρχεται ο υδράργυρος και ούτε έχουν εξακριβωθεί ακόμα οι επιπτώσεις του στην υγεία.

Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν δεδομένα που να υποστηρίζουν τοξικές ιδιότητες της γλουτένης ως συστατικό της τροφής. Μάλιστα κάποιες μελέτες υποδεικνύουν την έλλειψη τοξικότητάς τους.

Ποιοι τελικά πρέπει να αποφεύγουν τη γλουτένη;

Υπάρχουν διάφορα αίτια για να αποφεύγει κάποιος τη γλουτένη. Ένας βασικός λόγος είναι η ιατρική διάγνωση ότι πάσχει από κοιλιοκάκη.

Άλλος λόγος ενδεχομένως να είναι η ευαισθησία στη γλουτένη/σιτάρι. Αυτή η ευαισθησία δεν έχει κατανοηθεί πλήρως και σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζει την προσπάθεια ενός ανθρώπου να μειώσει το σωματικό του βάρος.

Ακόμη, στην περίπτωση πιθανής ευαισθησίας στη γλουτένη/ σιτάρι δεν γνωρίζουμε τις μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία και αν υπάρχουν, ενώ αντίθετα γνωρίζουμε πως η ελεύθερη γλουτένης δίαιτα μπορεί να μειώσει σημαντικά την ποιότητα και την ποσότητα των θρεπτικών συστατικών που λαμβάνουμε.

Όροι όπως «ευαισθησία στο σιτάρι που δεν είναι κοιλιοκάκη» (nonceliac wheat sensitivity) και «άνθρωποι που αποφεύγουν το σιτάρι και τη γλουτένη» έχουν προταθεί ως πιο δόκιμοι.

Καθώς πολλοί κάνουν μόνοι τους τη διάγνωση της κοιλιοκάκης και άρα δεν είναι ξεκάθαρο αν το σώμα τους αντιδρά στη γλουτένη ή σε κάτι άλλο. Μάλιστα, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι άνθρωποι ευαίσθητοι στους ζυμώσιμους ολιγοσακχαρίτες μπορεί να κατηγοριοποιηθούν λανθασμένα ως έχοντες ευαισθησία στη γλουτένη.

Το ίδιο συμβαίνει και για εκείνους που πιθανόν πάσχουν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, δυσανεξία στη λακτόζη κ.λπ. Ιταλική έρευνα κατέδειξε ότι μόνο το 6,6% των ασθενών που αναφέρουν πιθανή ευαισθησία στη γλουτένη διαγνώστηκαν θετικά ενώ 86% δεν παρουσίασαν συμπτώματα όταν η γλουτένη εισήχθη ξανά στη διατροφή τους.

Επιπρόσθετα, κάποιοι άνθρωποι έχουν αλλεργία στο σιτάρι. Αυτοί μπορούν να καταναλώσουν άλλα προϊόντα που περιέχουν γλουτένη, αποφεύγοντας το σιτάρι από τη διατροφή τους.

Συμπεράσματα

• Αν και αρκετοί άνθρωποι επιλέγουν να ακολουθήσουν μια δίαιτα ελεύθερη σε γλουτένη, κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο μόνο για ένα σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού το οποίο νοσεί.
• Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι πιο υγιεινά από εκείνα που περιέχουν γλουτένη, ενώ μπορεί να οδηγήσουν σε διατροφικές ελλείψεις αν δεν γίνουν κατάλληλες επιλογές.
• Εκείνοι που πιστεύουν πως μπορεί να έχουν κοιλιοκάκη ή κάποια άλλη κατάσταση που συνδέεται με την γλουτένη θα πρέπει να μιλήσουν πρώτα με τον ιατρό τους για να το επαληθεύσουν με τις αντίστοιχες εξετάσεις.
• Ακόμα και αν ακολουθεί κάποιος μια δίαιτα ελεύθερη σε γλουτένη, παρόλο που δεν υπάρχουν ενδείξεις κοιλιοκάκης, θα πρέπει να συμβουλευτεί ένα διατροφολόγο σχετικά με τις ελλείψεις που μπορεί να προκαλέσει μια δίαιτα ελεύθερη σε γλουτένη.

Συγγραφέας, Γιάννης Δημακόπουλος, Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Το άρθρο αυτό αποτελεί αναδημοσίευση από το ανεξάρτητο μέσο Inside Story.