Ο (ίσιος) διατροφικός δρόμος

Στις αρχές κάθε έτους, έπειτα από μια εορταστική περίοδο μικρότερης ή μεγαλύτερης παρασπονδίας, πολλοί αναζητούν έναν ή περισσότερους τρόπους να εξυγιάνουν και να αποτοξινώσουν τον οργανισμό τους. Από προγράμματα διατροφής που περιορίζουν την κατανάλωση φαγητού σε χυμούς ή συγκεκριμένες τροφές, έως συμπληρώματα και φάρμακα.

Αρκετοί, τα έχουν δοκιμάσει όλα. Στην καλύτερη περίπτωση, ξεκινούν με περιορισμό της ποσότητας φαγητού και ειδικά των λιπαρών, τρώνε περισσότερα φρούτα και λαχανικά, προσέχουν τις ώρες που καταναλώνουν φαγητό. Ενώ άλλοι, πέρα από αυτά ξεκινούν ταυτόχρονα και τη λήψη ενός συμπληρώματος «για να τους βοηθήσει να ξεκινήσουν». Στην αρχή πηγαίνουν όλα καλά. Η κινητοποίηση είναι υψηλή, τα αποτελέσματα της πρώτης εβδομάδας θεαματικά. Τα αποτελέσματα της δεύτερης εβδομάδας συνεχίζουν να εκπλήσσουν, αν και είναι λιγότερο θεαματικά από της πρώτης, ενώ, όσο περνά o καιρός, το αποτέλεσμα γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Η κινητοποίηση μειώνεται, ενώ τη θέση της λαμβάνει η απογοήτευση. Το βάρος δεν μειώνεται άλλο για κάποιες ημέρες και τότε είναι η στιγμή που θα σκεφτείτε αν έχει νόημα να συνεχίσετε να κάνετε αυτή την προσπάθεια. Εφόσον το σωματικό βάρος «δεν πέφτει» άλλο και έχετε «κολλήσει»;

Συνήθως είναι σε αυτό το σημείο που κάποιος αποφασίζει πλέον πως είχε ακόμη μια αποτυχημένη προσπάθεια και οι αντιστάσεις του στις διατροφικές προκλήσεις υποχωρούν σημαντικά, έως ότου φτάσει και πάλι στο σημείο που τον οδήγησε να ξεκινήσει την προσπάθεια «αποτοξίνωσης». Αυτό συμβαίνει έως τη στιγμή που η διατροφική παρασπονδία θα κορυφωθεί εκ νέου, για να δώσει το «σινιάλο» κινητοποίησης και αναζήτησης της διατροφικής μας «κάθαρσης» ξανά. Συνήθως, αυτό συμβαίνει αμέσως μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων, αμέσως μετά το Πάσχα και αμέσως μετά τις διακοπές του καλοκαιριού. Εκείνη είναι η στιγμή που προσπαθούμε να χειριστούμε και το χρόνο προς όφελος μας, δηλαδή να πιέσουμε τον εαυτό μας βάζοντας του μια χρονική πρόκληση. «Έχω χρόνο μέχρι το Πάσχα για να χάσω Χ κιλά», «Μέχρι το καλοκαίρι προλαβαίνω να αδυνατίσω;».

Ποια είναι η πραγματικότητα;

Το σώμα μας έχει το δικό του ρυθμό και τους δικούς του μηχανισμούς (μεταβολικά μονοπάτια), οι οποίοι παραμένουν αναλλοίωτοι (εφόσον είμαστε υγιείς), και δεν διαφοροποιούνται εξαιτίας της χρονικής στιγμής μέσα σε ένα έτος, ούτε εξαιτίας της απόφασής μας να ξεκινήσουμε ένα πρόγραμμα δίαιτας, αλλά και ούτε όταν αποφασίζουμε να το σταματήσουμε. Επιπρόσθετα, η αρχική απώλεια βάρους των πρώτων εβδομάδων είμαστε βέβαιοι πως είναι απώλεια λίπους και όχι και υγρών και γλυκογόνου; Δηλαδή, πόσο πιθανό είναι τις πρώτες εβδομάδες να έχουμε μόνο μέρος του αποτελέσματος που πιστεύουμε ότι έχουμε, όταν βλέπουμε το βάρος της ζυγαριάς να «πέφτει» θεματικά; Αυτό μόνο μετρήσεις σύστασης σώματος μπορούν να μας το επιβεβαιώσουν και μόνο η κατάλληλη στρατηγική διατροφής και άσκησης μπορεί να οδηγήσει στα βέλτιστα αποτελέσματα.

Πέρα από τη λειτουργία του σώματος όσον αφορά στο μεταβολισμό των τροφίμων, επηρεαζόμαστε ως προς τις διατροφικές μας επιλογές και από τις συνήθειές μας, την προσωπικότητά μας αλλά και από τις διατροφικές προκλήσεις που θα συναντήσουμε καθημερινά στη ζωή μας. Και ακριβώς επειδή θα ήταν άδικο να ζητήσουμε από τον εαυτό μας να συμπεριφερθεί ως ρομπότ, δηλαδή να ακολουθεί πιστά την όποια οδηγία αδυνατίσματος, όταν αποφασίζουμε να ξεκινήσουμε την προσπάθεια, το ίδιο άδικο είναι να το φορτώνουμε με αρκετά περισσότερο φαγητό σε άλλες περιόδους εξαιτίας της απογοήτευσής μας.

Σε συνέχεια των παραπάνω, είναι λογικό να κάνουμε την εξής παραδοχή. Οι διατροφικές συνήθειες απαιτούν χρόνο και συντονισμένη και συστηματική προσπάθεια για να αλλάξουν. Η εφαρμογή ενός αυστηρού προγράμματος «αποτοξίνωσης», πέρα από το γεγονός ότι δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, δεν οδηγεί σε αλλαγή συνηθειών αλλά τις επιβάλει για ένα χρονικό διάστημα. Όταν, όμως, έρθει η στιγμή που οι συνήθειές μας (ξέρουν εκείνες τον τρόπο) συγκρουστούν με τη βούλησή μας να «αποτοξινωθούμε», τότε το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Παράλληλα με αυτή την εσωτερική σύγκρουση, ο ρυθμός μείωσης του βάρους στη ζυγαριά επίσης μειώνεται κι έτσι οι συνήθειές μας έχουν ακόμη ένα σύμμαχο.

Θυμάμαι στην αρχή της επαγγελματικής μου καριέρας το διάλογο που είχα με έναν από τους πρώτους ανθρώπους που με είχαν επισκεφθεί. Ήταν ένα ζευγάρι ηλικιωμένων, όπου η σύζυγος ήθελε να μειώσει το βάρος και ο σύζυγος απλά ήταν παρών. Ο διάλογος έχει ως εξής:

• Διατροφολόγος: Ο στόχος είναι η μακροχρόνια μείωση και διατήρηση του βάρους. Ως προς αυτό το σκοπό, η αλλαγή συνήθειας και ο τρόπος που διαχειρίζεστε το φαγητό είναι πολύ σημαντικός και όχι μόνο η διατροφική πληροφορία και οι θερμίδες.
• Γυναίκα: Έχεις δίκιο. Είχα χάσει τα κιλά αυτά στο παρελθόν ακολουθώντας ένα πρόγραμμα διατροφής, αλλά στη συνέχεια τα ξαναπήρα, καθώς επέστρεψα σε αυτό που έκανα πάντα.
• Άντρας: Εγώ δεν πιστεύω τίποτα από όλα αυτά! Είναι απλά θέμα λογικής. Εμένα μου είπε πριν δυο χρόνια ο καρδιολόγος ότι πρέπει να κόψω το τσιγάρο, γιατί θα πάθω έμφραγμα, και την επόμενη μέρα έως σήμερα το έχω κόψει μαχαίρι.
• Διατροφολόγος: Μάλιστα, αλλά να σας ρωτήσω. Όταν ξεκινήσατε το κάπνισμα γνωρίζατε πως είναι βλαβερό για την υγεία;
• Άντρας: Ναι.
• Διατροφολόγος: Αυτό, όμως, δεν σας απέτρεψε από το να μην το ξεκινήσετε, έτσι δεν είναι; Δηλαδή η λογική σας τότε δεν ήταν αρκετή για να το κάνετε. Όταν, όμως, πριν δυο χρόνια επισκεφθήκατε τον καρδιολόγο σας, ο οποίος, ουσιαστικά, με τα λεγόμενά του δημιούργησε συναισθήματα φόβου και ανασφάλειας ως προς την υγεία σας, αυτή ήταν και η στιγμή που αποφασίσατε να κόψετε το κάπνισμα. Η στιγμή που κινητοποιηθήκατε αρκετά, ώστε να το σταματήσετε.

Από το παραπάνω παράδειγμα αντιλαμβανόμαστε ότι αρκετές φορές η γνώση του κακού που προκαλούμε στο σώμα μας δεν αρκεί ώστε να μας οδηγήσει στην κατάλληλη δράση, καθώς και το συναίσθημα παίζει ρόλο σε αυτές τις αποφάσεις μας και την κινητοποίηση μας. Μήπως θα έπρεπε, λοιπόν, να «συναισθανθούμε» και τις ανάγκες του σώματός μας, καθώς επίσης και να καταλάβουμε το πώς λειτουργεί και να γίνουμε σύμμαχοί του παρά να αποφασίζουμε το πόσο πολύ θα το ταλαιπωρήσουμε ανάλογα με το δείκτη της ζυγαριάς;

Συνολική στρατηγική για την υγεία

Είναι καιρός πια να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε το σώμα και την υγεία μας ως κάτι πολύτιμο, όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στην πράξη, δηλαδή στον τρόπο που του συμπεριφερόμαστε. Να αποκτήσουμε δηλαδή μια συνολική στρατηγική, με βάση την επιστημονική γνώση, που θα λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων και τις θερμίδες, αλλά μια γενικότερη διατροφική κουλτούρα με απώτερο στόχο τη διαρκή βελτίωση της υγείας μας.

Τα αποτελέσματα της διατροφής στην υγεία, πέρα από την εμφανή στη ζυγαριά αυξομείωση του βάρους, δεν φαίνονται άμεσα. Ειδικά για τα χρόνια νοσήματα, όπως τα καρδιαγγειακά, ο διαβήτης και ο καρκίνος, η διατροφή που ακολουθούμε στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας είναι ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν το ρίσκο αυτό. Ως προς τη συνολική αυτή στρατηγική, είναι σημαντική η συζήτηση σχετικά με την ποιότητα και την ποσότητα της διατροφής. Συχνά, όταν κάποιος θέλει να ξαναμπεί στον «ίσιο» διατροφικό του δρόμο, μειώνει τις ποσότητες φαγητού που καταναλώνει, ενώ παράλληλα προσπαθεί να βελτιώσει και την ποιότητα καταναλώνοντας περισσότερα φρούτα και λαχανικά.

Αυτό που ακόμα δεν έχει εδραιωθεί στο ευρύ κοινό ως πραγματικότητα είναι ότι η ποιότητα στη διατροφή σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει και την ποσότητα τροφής που καταναλώνουμε. Μάλιστα, ως επαγγελματίας διαιτολόγος δεν έχω ακούσει ποτέ άνθρωπο να «πέφτει με τα μούτρα» στα λαχανικά, όπως πολλοί θα κάναμε με πιο «απαγορευμένα» τρόφιμα περιστασιακά ή και συστηματικά. Το ίδιο ισχύει και για άλλες τροφές, όπως για παράδειγμα τα όσπρια. Αυτή η εμπειρική εξιστόρηση συνοδεύεται όμως και από δεδομένα που δείχνουν πως εκείνοι που καταναλώνουν όσπρια, λαχανικά και τρόφιμα ολικής άλεσης πιο συχνά, ενώ πιο περιστασιακά καταναλώνουν και τα υπόλοιπα τρόφιμα στο πλαίσιο της μεσογειακής διατροφής, έχουν και σωματικό βάρος πιο κοντά στα συνιστώμενα όρια.

Αν θέλουμε, λοιπόν αυτή τη χρονιά πραγματικά να αρχίσουμε να μπαίνουμε στον «ίσιο» δρόμο, τότε δεν έχουμε παρά να ξεκινήσουμε βελτιώνοντας την ποιότητα της διατροφής μας και ίσως αυτό μας οδηγήσει πιο εύκολα σε αυτόν! Ως προς αυτή την κατεύθυνση μπορείτε να ξεκινήσετε με κάποιο από τα παρακάτω βήματα, έχοντας βέβαια πάντα κατά νου πως θα πρέπει να είστε δίκαιοι με τις προσδοκίες που έχετε από το σώμα σας και τον εαυτό σας, καθώς επίσης και από την ένταση της προσπάθειάς σας.

• Να καταναλώνετε ποικιλία φρούτων και λαχανικών καθημερινά.
• Να περιορίσετε την κατανάλωση ζάχαρης και αλατιού, καθώς και των τροφίμων που τα περιέχουν.
• Να χρησιμοποιήσετε ελαιόλαδο ως πρώτη επιλογή.
• Να καταναλώνετε ποικιλία αμυλούχων τροφών και να προτιμάτε τα ολικής άλεσης.
• Να καταναλώνετε όσπρια συχνά.

Συγγραφέας, Γιάννης Δημακόπουλος, Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Το άρθρο αυτό αποτελεί αναδημοσίευση από το περιοδικό Plan Be που κυκλοφορεί μαζί με τον Ελεύθερο Τύπο.